Czosnek jest jedną z najczęściej pojawiających się w przydomowych ogródkach roślin uprawnych. Doceniamy go zarówno jako przyprawę poprawiającą smak wielu potraw, jak i jako roślinę o właściwościach zdrowotnych. Nie bez powodu czosnek bywa nazywany naturalnym antybiotykiem – działa przeciwbakteryjnie, pomaga w leczeniu stanów zapalnych oraz obniżaniu ciśnienia. Ponadto przyda się także do przygotowania naturalnych preparatów chroniących inne rośliny przed szkodnikami i chorobami.
Charakterystyka czosnku
Czosnek pospolity należy do rodziny roślin amarylkowatych. Wywodzi się z terenów środkowej Azji, a jego walory wykorzystuje się od wieków. Dziś można spotkać na świecie aż 260 odmian, z czego 16 pojawia się w Polsce. Czosnek wypuszcza liście o długości do 90 cm. Określa się je jako równowąskie. Charakteryzują się ostrym zakończeniem oraz wyraźnie odznaczającym się nerwem. Roślina tworzy bladoróżowe lub zielonkawe kwiaty, jednak jej najważniejszym elementem, wykorzystywanym na wiele sposobów, jest cebula zbudowana z ząbków pokrytych łupinami.
Stanowisko oraz podłoże dla czosnku
Jest to roślina o dość dużych potrzebach odżywczych, dlatego w uprawie najlepiej sprawdzają się gleby żyzne i bogate w próchnice. Ponadto dobrze by były lekko wilgotne i przepuszczalne, a ich pH powinno wynosić około 6,8. Jeśli w naszym ogrodzie występuje gleba mniej zasobna, należy wzbogacić ją obornikiem, jednak czosnek będziemy mogli wówczas posadzić dopiero na drugi rok po nawożeniu.
Czosnek nie ma wysokich wymagań klimatycznych, jednak jeśli mamy taką możliwość powinniśmy sadzić go na stanowiskach słonecznych i osłoniętych przed wiatrem. Korzystnie jest też wybrać miejsce, na którym w poprzednim sezonie rosły rośliny motylkowe jak groch, fasola czy bób. Nie powinniśmy natomiast sadzić go na stanowiskach, na których uprawialiśmy czosnek lub inne warzywa cebulowe.
Sadzenie czosnku
Do sadzenia nadaje się tylko czosnek kupiony w sklepie ogrodniczym. Ten, który możemy znaleźć w sklepie spożywczym, jest zbyt wysuszony i prawdopodobnie nie wzejdzie. Ważne jest, by główkę dzielić na ząbki dopiero przed samym sadzeniem i zwrócić uwagę, by każda z nich posiadała kawałek piętki. Należy to robić ostrożnie, by nie uszkodzić okrywających je łusek. Do sadzenia najlepiej jest wybrać jedynie duże bądź średnie ząbki, ponieważ dają najlepszy plon. Umieszczamy je piętką w dół w dobrze przekopanej glebie, zachowując między ząbkami odległość 6-10 cm i głębokość około 5 cm. Termin sadzenia uzależniony jest od tego, czy zdecydujemy się na uprawę czosnku jarego, czy ozimego. Czosnek sadzony jesienią daje większe plony, natomiast sadzony wiosną dużo lepiej znosi długie przechowywanie.
Czosnek jary
Najlepszym terminem na sadzenie czosnku wiosennego jest okres od końca marca do początku kwietnia. Uważa się, że nie powinno być to później niż 5-10 kwietnia. Czosnek jary nie wytwarza pędu kwiatowego, a jego zbioru można dokonać w sierpniu. Do uprawy wiosennej najlepiej sprawdza się odmiana Jankiel lub Jarus.
Czosnek ozimy
Czosnek zimowy sadzimy w październiku, tak aby ząbki zdążyły wypuścić korzenie przed nadejściem naprawdę niskich temperatur. Przyjmuje się, że przez około dwa miesiące po sadzeniu powinna panować temperatura od 0℃ do 10℃. Sadząc czosnek jesienią, warto także umieścić ząbki nieco głębiej, czyli od 5 do 8 cm. Jego zbiór możliwy jest w lipcu, przed czosnkiem jarym. Do sadzenia jesiennego najlepszym wyborem są odmiany; Harnaś, Huzar, Arkus, Ceves czy Ornak.
Pielęgnacja czosnku
Do prawidłowego rozwoju czosnku potrzebne jest regularne nawadnianie, zwłaszcza w czasie zawiązywania się główek, ponieważ jest on decydujący w uprawie czosnku. Najczęściej okres ten wypada w maju lub początkiem czerwca. Dobrze jest zwracać uwagę, by woda spadała na ziemię wokół i bezpośrednio nie moczyła cebul. Podlewanie należy zakończyć dwa lub trzy tygodnie przez planowanym zbiorem.
Ważne jest także odchwaszczanie i spulchnianie wierzchniej warstwy gleby. W celu ograniczenia ilości chwastów, a także lepszego utrzymania wilgotności, korzystnie jest zastosować ściółkowanie słomą, którą należy rozłożyć tuż po sadzeniu.
Podczas uprawy czosnku nie można pozwolić na rozwój pędu kwiatowego. Należy usunąć go jak najszybciej. Jeśli czosnek przeznaczy swoją energię na jego rozwój, nasze zbiory mogą być nawet 25% mniejsze.
Zbieranie czosnku
Termin, w którym będziemy mogli wyjąć czosnek, uzależniony jest od terminu sadzenia, a ostateczną decyzję powinniśmy podjąć na postawie wyglądu rośliny. W przypadku czosnku sadzonego wiosną można rozpocząć zbiory, gdy połowa z roślin pokłada się, natomiast w przypadku czosnku jesiennego, gdy roślina ma już tylko 3-5 zielonych liści.
Główki czosnku należy wyjmować ostrożnie, by ich nie uszkodzić. Do podważenia rośliny można użyć wideł. Następnie usuwamy pozostałe liście oraz korzenie i pozostawiamy główki do przeschnięcia. Dopiero po kilku dniach można oczyścić je same.
Przechowywanie czosnku
Prawidłowe przechowywanie czosnku pozwoli nam nie tylko korzystać z niego przez kilka miesięcy, lecz także cieszyć się zachowanym aromatem i właściwościami. Najważniejsze jest, by czosnek przechowywany był w temperaturze pokojowej, w pomieszczeniu suchym i możliwie ciemnym, by powstrzymać kiełkowanie ząbków. Wokół czosnku nie powinno być także zbyt dużego przepływu powietrze, które mogłoby go zbytnio wysuszyć. Najlepiej sprawdzają się pudełka czy papierowe torebki umieszczone w kuchennej szafce lub spiżarce.
Czosnku nie należy umieszczać w lodówce, ponieważ wyraźnie osłabnie jego smak, a panująca w środku wilgoć może niekorzystnie wpłynąć na jego strukturę. Z tych samych powodów nie powinniśmy go także zamrażać.
Jeśli zależy nam, by jak najdłużej przechowywać czosnek w jego naturalnej postaci, najlepiej sprawdzą się odmiany wiosenne, które potrafią wytrzymać nawet 12 miesięcy. Żaden z jesiennych gatunków nie jest w stanie przetrwać tak długiego czasu. W ich przypadku, jeśli chcemy, by zebrany czosnek służył nam dłużej, możemy zetrzeć jego ząbki, wymieszać z solą i przechowywać w słoiku umieszczonym w lodówce. Ciekawym sposobem jest także zalanie obranych ząbków oliwą, która go zakonserwuje, a sama stanie się aromatycznym dodatkiem do różnych potraw.